160. rocznica wybuchu Powstania Styczniowego

22 stycznia będziemy obchodzić 160. rocznicę wybuchu powstania styczniowego. To największa i najdłużej trwająca irredenta narodowa.

 Już od 1861 r. społeczeństwo włocławskie brało udział w fali manifestacji narodowych. W tym samym roku w mieście wprowadzono stan wojenny, który z chwilą wybuchu powstania uległ dalszemu zaostrzeniu. W czasie działań powstańczych Włocławek pozostawał, jako siedziba silnego garnizonu, w rękach rosyjskich.

Pierwszy oddział powstańczy utworzony został na początku III 1863 r. w okolicach Przedcza, na czele którego stanął Kazimierz Mielęcki, ziemianin z Nowej Wsi koło Włocławka. Jego oddział walczył ze zmiennym szczęściem w Przedczu (8 II), pod Cieplinami (10 II), Nową Wsią (21 II) i Mieczownicą (2 III). Krwawą bitwę stoczono pod Krzywosądzem (19 II), gdzie oddział Ludwika Mierosławskiego – dyktatora powstania – został rozbity przez wojska rosyjskie. W dniu 22 III 1863 r. partia K. Mielęckiego wzmocniona oddziałem Edmunda Calliera stoczyła bitwę z Rosjanami koło wsi Olszowe, w której obaj dowódcy odnieśli ciężkie rany. W tym czasie na Kujawach Wschodnich działały partie Leona Younga de Blankenheima, Kazimierza Oborskiego, Edmunda Taczanowskiego i Józefa Alojzego Seyfrieda. Siły te stoczyły zwycięską bitwę pod Nową Wsią (26 IV), zmuszając Rosjan do przekroczenia granicy pruskiej. Walczono także pod Brdowcem (29 IV), Lubstowem (7 V), Ignacewem (8 V), Komorowem i Nieświastowem (10 VI) oraz Izbicą (29 VI).

Włocławek w latach 1863–1864 był widownią okrutnych represji wobec powstańców. W wielu budynkach ulokowane zostały doraźne więzienia. Na miejscu też wykonywane były wyroki śmierci. Po upadku powstania Rosjanie zlikwidowali całkowicie resztki autonomii Królestwa Polskiego, przekształcając je w Przywiślański Kraj.

JÓZEF OTTON SKARBEK h. Abdank (1819 – 24 VII 1900). Urodził się w Warszawie jako syn Fryderyka Floriana i Praksedy z Gzowskich. W 1840 r. został właścicielem Osięcin, Bartłomiejowic i Samszyc. W 1841 r. zawarł związek małżeński z Marią Wodzińską, który przetrwał do r. 1848. Był zaangażowany w życie społeczne i gospodarcze powiatu włocławskiego. W 1860 r. wraz z Eugeniuszem Dąmbskim i Albinem Słubickim założył spółkę „Dom Zleceń Ziemian w Włocławku”. W czasie powstania styczniowego czynnie uczestniczył w jego działaniach. Od XI 1863 r. (po śmierci Andrzeja Bogusza) został naczelnikiem powstańczym na powiat włocławski. Pod koniec powstania w 1864 r. zdekonspirowany i skazany przez Rosjan na karę śmierci. Uniknął jej dzięki interwencji przyjaciela i sąsiada, Tomasza Zielińskiego, pułkownika armii carskiej. Za udział w powstaniu był jednak więziony w Warszawie. Cały swój majątek przeznaczył na cele dobroczynne, powołując w tym celu „Fundację Dobroczynną im. Józefa i Karoliny z Popławskich hr. Skarbków” (zlikwidowana przez rząd PRL w 1951 r.). Zmarł 24 VII 1900 r. i został pochowany w podziemiach kaplicy św. Józefa w kościele w Osięcinach.

IZABELA ZBIEGNIEWSKA (16 VI 1831 – 18 VI 1914). Urodziła się w Ostrołęce, w rodzinie urzędnika sądowego. W 1845 r. po ukończeniu prywatnej pensji w Kaliszu rozpoczęła pracę jako nauczycielka. Do Włocławka przyjechała jesienią 1856 r. Była inicjatorką licznych akcji o charakterze społeczno-kulturalnym (m.in. założenie biblioteki miejskiej, szpitala miejskiego, teatru amatorskiego, straży ogniowej, ochronek dziecięcych i tanich jadłodajni), członkinią tzw. „entuzjastek”, a także autorką bogatego dorobku literackiego. W 1860 r. uzyskała od władz carskich zgodę na zorganizowanie Komitetu Opieki nad Więźniami. W okresie powstania styczniowego stała na czele włocławskiej tajnej „piątki kobiecej”, która zajmowała się niesieniem pomocy dla walczących w powstaniu. Była szczególnie zaangażowana w ratowanie życia włoskiego ochotnika płk. Stanisława Bechiego, więzionego przez Rosjan we Włocławku. Po upadku powstania organizowała pomoc materialną i kursy zawodowe dla powstańców i ich rodzin wydalonych przez władze rosyjskie z Wileńszczyzny. Prowadziła w mieście prywatną pensję dla dziewcząt, w której kładła szczególny nacisk na kształtowanie świadomości i tożsamości narodowej (szkoła została zamknięta przez władze rosyjskie w 1876 r.). Zmarła we Włocławku 18 VI 1914 r. otoczona powszechnym szacunkiem społeczeństwa. Spoczywa na cmentarzu przy ul. F. Chopina.

STANISŁAW BECHI (właśc. Elbano Stanislao de Bechi, 2 VI 1828 – 17 XII 1863). Urodził się w Porto-Ferraio na Elbie jako syn Alessio i Antoniny z d. Bideschi. W 1841 r. rozpoczął karierę wojskową w armii toskańskiej. W czasie Wiosny Ludów, w latach 1848–1849 wziął udział jako ochotnik w powstaniu w Lombardii. W 1859 r. uczestniczył w wojnie Francji i Piemontu z Austrią, prawdopodobnie jako ochotnik w oddziale strzelców alpejskich Giuseppe Garibaldiego. Za jego namową postanowił wziąć udział w powstaniu styczniowym. W połowie 1863 r. w Paryżu otrzymał od ks. Władysława Czartoryskiego nominację na pułkownika, z którą wyruszył do Warszawy. Po nawiązaniu kontaktu z Rządem Narodowym otrzymał przydział do oddziału naczelnika wojskowego województwa mazowieckiego. Jako dowódca stoczył kilka potyczek z wojskami rosyjskimi. W XI 1863 r. wraz ze swoim powstańcami przedostał się na Kujawy Wschodnie. Zaskoczony przez oddziały rosyjskie we wsi Bilno koło Kowala został wzięty do niewoli, a następnie przewieziony do Włocławka. Po siedmiu dniach śledztwa rosyjski sąd wojskowy skazał go na karę śmierci przez rozstrzelanie. Pomimo podjętych licznych prób złagodzenia kary (m.in. przez Izabelę Zbiegniewską oraz posła Królestwa Włoch w Petersburgu) wyrok został wykonany 17 XII 1863 r. za rogatkami miejskimi przy szosie do Kowala. Społeczeństwo Włocławka, chcąc uczcić bohaterskiego Włocha wystawiło w parku miejskim w 1924 r. pomnik, zburzony w latach II wojny światowej przez Niemców.

KAZIMIERZ MIELĘCKI (11 VIII 1837 – 8 VII 1863). Urodził się w Karnie (W. Ks. Poznańskie) w rodzinie ziemiańskiej jako syn Prota Piusa i Wandy z Sokołowskich. Po ślubie z Salomeą z Pągowskich osiadł na stałe w Nowej Wsi koło Włocławka. Jako jeden z pierwszych ziemian przyłączył się do powstania styczniowego. W dniu 8 II 1863 r. uderzył na Przedecz, gdzie zdobył rosyjskie magazyny z bronią i amunicją. W dwa dni później stoczył bój z oddziałem majora Nielidowa pod Cieplinami. Po aresztowaniu Zygmunta Padlewskiego Rząd Narodowy mianował go pułkownikiem i naczelnikiem wojskowym województwa mazowieckiego. Dnia 22 III został ciężko ranny w bitwie koło wsi Olszowe niedaleko Ślesina. Zmarł w Mamliczu 8 VII 1863 r. i został pochowany w Łabiszynie.

BARTŁOMIEJ NOWAK (23 VIII 1823 – 20 I 1890). Urodził się w Jaksicach w rodzinie chłopskiej. Odbył służbę wojskową w armii pruskiej, którą zakończył w randze podoficera. Po wybuchu powstania styczniowego został mianowany majorem, a następnie podpułkownikiem z misją utworzenia samodzielnego oddziału partyzanckiego. Latem 1863 r. kilkakrotnie odwiedzał Włocławek, przygotowując plan zdobycia miasta. Po dymisji w VIII 1863 r. nawiązał kontakt z Romualdem Trauguttem, który przywrócił go do służby w randze pułkownika. Jesienią 1863 r. jego oddział pod Markowicami przeprowadził nieudany zamach na majora Aleksandra Schwarza – Niemca w służbie rosyjskiej. Wielokrotnie przekraczał granicę z Prusami, przemycając broń i ochotników. W III 1864 r. został aresztowany przez Prusaków i więziony w Inowrocławiu, Berlinie i Moabicie. Po 1875 r. nabył gospodarstwo w Bodzanowie, gdzie zajmował się rolnictwem. Zmarł 20 I 1890 r. i został pochowany na cmentarzu w Byczynie.