ZA SIÓDMĄ GÓRĘ. MOTYW DROGI I WĘDROWANIA W POLSKIEJ KULTURZE LUDOWEJ

Description

Publikacja jest komentarzem do wystawy pod tym samym tytułem, poświęconej drodze, wędrówce i podróży realizowanej na ziemiach polskich w XIX i 1. poł. XX w. przez niższe warstwy społeczne. Ukazuje wybrane aspekty wędrówek – związane z handlem i rzemiosłem, religijnością i obrzędami ale też tułaczką, emigracją, a nawet śmiercią postrzeganą w ludowych wyobrażeniach jako najdalsza, bezpowrotna podróż. W publikacji zaprezentowane zostały zagadnienia związane z ubiorem i ekwipunkiem wędrowca, transportem oraz często spotykanym niegdyś rozbójnictwem i złodziejstwem. Nie zabrakło tematyki ludowych wierzeń dotyczących progu, granicy i rozstajnych dróg. Kulturowego pejzażu dopełniają uwzględnione w publikacji postacie tajemniczych wędrowców, przybyszów znikąd, postrzeganych w ludowej wizji świata jako obcy – Cyganów a także wędrownych żebraków „dziadów” nazywanych często „boskimi posłańcami”. Ważną częścią wydawnictwa są archiwalne fotografie, ilustrujące poszczególne zagadnienia oraz cytaty z pamiętników chłopskich.

Droga to jeden z najbardziej uniwersalnych symboli i wieloznacznych elementów kultury. Graficznie można przedstawić ją za pomocą linii lub porównać do wstęgi prowadzącej do celu. Nierzadko utożsamiana jest z celem, a akt wędrowania pełni funkcję nadrzędną. Motyw drogi pojawia się w rozważaniach mędrców, filozofów i myślicieli należących do różnych kultur oraz cywilizacji. Oprócz dosłownego znaczenia w fizycznej przestrzeni odnosi się do wielu aspektów ludzkiego życia, będącego przecież także drogą prowadzącą do kresu ziemskiej wędrówki.(…)

Pośród tych uniwersalnych znaczeń można wyodrębnić kulturową specyfikę drogi, zamkniętą w ramach czasu i miejsca, ale także definiowaną przez postać wędrowca — w naszym przypadku wywodzącego się z ludu mężczyzny, rzadziej kobiety, czasami starszego dziecka (pielgrzyma, gospodarza opuszczającego swoje gospodarstwo często wraz z żoną, wędrownego handlarza czy rzemieślnika) lub funkcjonującego na jego marginesie włóczęgi czy „obcego” — wędrownego dziada-żebraka, przedstawiciela odrębnej kultury Cygana — nieuchwytnego przez swój wędrowny tryb życia. Wędrowiec obiera drogę, przyjmując tym samym funkcję sprawczą, dokonując wyborów podczas podróży. Droga „działa” jednak w dwóch kierunkach: poddając się woli wędrowca zmierzającego do celu lub w zależności od perspektywy, sprowadzając przybysza niezwiązanego z codziennością, który przez swoją obecność naruszał zastany porządek. Jego pojawienie się budziło obawy, niepokoiło, a jednocześnie bywało pożądane, a nawet odczytywane jako dobra wróżba. Przybyszami byli też zmierzający drogą kolędnicy, odwiedzający domostwa z życzeniami dostatku i zdrowia.

Fragment wstępu