Zbiory archeologiczne MZKiD we Włocławku liczą kilkadziesiąt tysięcy zabytków ujętych 1670 pozycjami inwentarza działowego. Obejmuje on zabytki pojedyncze oraz kolekcje zabytków reprezentujące tzw. zespoły zwarte pochodzące z pojedynczych obiektów, a także całych stanowisk archeologicznych.
Tylko niewielką część dzisiejszych zbiorów stanowi grupa kilkudziesięciu pojedynczych znalezisk archeologicznych pochodzących z rozproszonej i zdekompletowanej w czasie okupacji niemieckiej 1939-1945, liczącej pierwotnie kilkaset zabytków kolekcji archeologicznej dawnego Muzeum Kujawskiego (1909-1939).
Były to wyłącznie pojedyncze, najczęściej nie posiadające pełnej metryki tzw. znaleziska luźne, przekazane do muzeum w charakterze darów przez przypadkowych odkrywców. Stanowiły je głównie narzędzia kamienne (mikrolity krzemienne oraz siekierki i toporki kamienne) oraz naczynia ceramiczne pochodzące z różnych kultur archeologicznych okresu pradziejowego i wczesnohistorycznego, najczęściej z terenu Kujaw, ale także z Polski centralnej, a nawet z Pomorza.
Na podobnych zasadach sukcesywnie powiększały się zbiory archeologiczne powojennego muzeum, mającego status Muzeum Regionalnego, nie posiadającego jeszcze wydzielonego Działu Archeologicznego.
Na przełomie lat 50. i 60. XX wieku w wyniku prowadzonych przez toruński ośrodek archeologiczny, w ramach przygotowań do obchodów 1000-lecia Państwa Polskiego, badań wykopaliskowych we Włocławku, Muzeum Kujawskie wzbogaciło się o pokaźny zbiór zabytków pochodzących z kilku badanych wówczas wczesnośredniowiecznych stanowisk archeologicznych związanych z początkami miasta. Pozyskano wówczas dużą kolekcję ceramiki naczyniowej, zbiór zabytków kościanych, rogowych, szklanych i metalowych związanych z życiem codziennym ludności zamieszkującej u ujścia rzeki Zgłowiączki do Wisły, osadę otwartą z X wieku, grodzisko z XI-XII w., a także piękną kolekcję biżuterii pochodzącej z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska szkieletowego, odkrytego we Włocławku – Szpetal Dolny na prawym brzegu Wisły.
W 1967 roku muzeum uzyskało etat archeologa, zapoczątkowując tym samym istnienie Działu Archeologicznego, funkcjonującego nieprzerwanie do dziś w znacznie rozbudowanym już, wielodziałowym Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, posiadającym w okresie 1975-1998 status Muzeum Okręgowego.
Przez długie lata w skromnej jednoosobowej obsadzie Dział Archeologiczny realizował statutowe zadania w zakresie ochrony dóbr kultury w dziedzinie archeologii na rozległym obszarze początkowo południowej części b. woj. bydgoskiego, a od 1975 roku obejmującego ten sam obszar województwa włocławskiego, zawierającego powiaty: aleksandrowski, radziejowski i włocławski na Kujawach Wschodnich oraz powiaty: golubsko-dobrzyński, lipnowski i rypiński zajmujące większość obszaru ziemi dobrzyńskiej. Po reformie administracyjnej kraju w 1998 roku Dział Archeologiczny MZKiD, już w obsadzie dwuosobowej realizuje podobne zadania w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego na obszarze tego samego terytorium, tym razem stanowiącego już południową część rozległego województwa kujawsko-pomorskiego.
W okresie 37 lat funkcjonowania Działu Archeologicznego we włocławskim muzeum, powstał pokaźny zbiór bardzo różnorodnych materiałów archeologicznych, dokumentujących bogatą przeszłość Kujaw i ziemi dobrzyńskiej od czasów najdawniejszych po wczesną nowożytność. Stosunkowo najmniejszą część zbiorów stanowią prawie wyłącznie pojedyncze znaleziska luźne, m.in.: neolityczne drobne narzędzia i siekierki krzemienne, kamienne toporki, buławki i żarna nieckowate wraz z rozcieraczami, brązowe siekierki, sierpy, szpile, naramienniki i grot oszczepu z epoki brązu, drobna biżuteria brązowa i żelazna oraz paciorki szklane i bursztynowe z początku epoki żelaza, a także drobne narzędzia, przedmioty toaletowe, militaria i monety ze schyłku starożytności i okresu wczesnohistorycznego.
Do cenniejszych znalezisk luźnych należą m.in.: obosieczny miecz żelazny z brązową rękojeścią o cechach celtyckich znaleziony w Wiśle na wysokości wsi Siarzewo, gm. Nieszawa oraz wydobyty z lisiej nory w okolicach wsi Narty-Olszowa Wola, gm. Lubień Kuj. zespół militariów z okresu rzymskiego (miecze, umba, imacze, ostrogi, noże, groty oszczepów i krzesiwa), a także brązowy naramiennik i grot oszczepu z epoki brązu, pochodzące z miejscowości Wiktoryn, gm. Lubraniec.
Kilkaset pozycji inwentarzowych Działu Archeologicznego zajmują inwentarze nowych stanowisk archeologicznych odkrytych na Kujawach i ziemi dobrzyńskiej w wyniku prowadzonych w latach 1979-1990 badań powierzchniowych AZP. Pozostałych kilkaset inwentarzy stanowią materiały pochodzące z wielu badanych przez muzeum włocławskie, stanowisk archeologicznych, w tym:
- inwentarze ponad 60 grobów popielnicowych kultury łużyckiej z ep. brązu z Chełmicy Dużej, gm. Fabianki
- inwentarze wielu obiektów osadniczych z wielokulturowej osady kultury ceramiki wstęgowej rytej, k. lendzielskiej (neolit) oraz k. łużyckiej (EB/EŻ) z Falborza, gm. Brześć Kuj.
- inwentarze j.w. z cmentarzyska popielnicowego k. łużyckiej (EB) , z osady k. przeworskiej z okresu rzymskiego oraz osady wczesnośredniowiecznej z m. Kąty, gm. B.K.
- inwentarze grobów skrzynkowych, kloszowych i jamowych kultury pomorskiej/k.g.k. z wczesnej epoki żelaza, z miejscowości: Szpetal Górny i Skórzno, gm. Fabianki, Złotopole, gm. Lipno, Lubin i Kołat, gm. Kikół oraz Stalmierz, gm. Chrostkowo
- inwentarze ponad 100 grobów jamowych kultury wielbarskiej z okresu rzymskiego oraz z warstwy kulturowej i kilku obiektów osady wczesnośredniowiecznej z m. Kołat, gm. Kikół
- inwentarze j.w. z wczesnośredniowiecznego grodziska z m. Somsiory, gm. Brzuze
- inwentarze kilku zniszczonych grobów KPM/KGK z m. Słupy Duże, gm. Bądkowo
- inwentarze kilku zniszczonych grobów popielnicowych z młodszego okresu przedrzymskiego z m. Dziadowo, gm. Włocławek
- inwentarz grobu skrzynkowego kultury amfor kulistych (neolit) z Nakonowa, gm. Kowal
- inwentarze grobów popielnicowych k. łużyckiej (EB) i obiektu osadniczego kultury iwieńskiej z wczesnej epoki brązu, z Machnacza, gm. Brześć Kujawski
- inwentarze grobów ciałopalnych k. łużyckiej (EB) z m. Bógpomóż, gm. Włocławek
- inwentarze z warstwy kulturowej i obiektów osadniczych z wczesnośredniowiecznej osady podgrodowej z m. Sadłużek, gm. Topólka
- inwentarze warstwy kulturowej i średniowiecznych obiektów osadniczych z Radziejowa
- inwentarz warstwy kulturowej i nielicznych obiektów z osady kultury pucharów lejkowatych z Lubina, gm. Kikół.
Na bazie wielu przytoczonych wyżej inwentarzy zorganizowano w MZKiD we Włocławku oraz w jego filiach w Rypinie i Nieszawie, kilka wystaw archeologicznych oraz dziesiątki prelekcji i lekcji muzealnych.
Ostatnich 20 lat badań archeologicznych MZKiD poświęconych było przede wszystkim eksploracji stanowisk kultury pomorskiej /KGK/ na ziemi dobrzyńskiej (Skórzno, Szpetal Górny, Złotopole, Lubin, Stalmierz).
Spośród najnowszych nabytków archeologicznych na uwagę zasługuje dość bogaty i efektowny materiał zabytkowy pochodzący z najnowszych badań MZKiD, prowadzonych w latach 2002-2004 na cmentarzysku kultury wielbarskiej z przełomu wczesnego i późnego okresu wpływów rzymskich (poł. II w.). Pozyskano z niego bogatą kolekcję ozdób i drobnych przedmiotów codziennego użytku, występujących w charakterze darów grobowych. Zbiór ten tworzyły m.in.: brązowe i żelazne zapinki wielu odmian, bransolety, wisiorki taśmowe, srebrna klamerka esowata, różnego rodzaju paciorki szklane i ceramiczne, pierścionek brązowy oraz zdobione szpile kościane, a także żelazne sprzączki, okucia i zakończenia pasa, nóż, brązowe igły, przęśliki ceramiczne, żelazne klucze i okucia szkatułek, ogniwka łańcuszków oraz liczne brązowe blaszki-skuwki z nitami i amorficzne – przetopione brązy i łezki szklane.
Sprawdź ofertę usług archeologicznych Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej
