Ogólnopolski Dzień Etnografii, Etnologii i Antropologii Kulturowej
9 lutego 2022 r. po raz trzeci obchodzimy Ogólnopolski Dzień Etnografii, Etnologii i Antropologii Kulturowej. Z tej okazji postanowiliśmy napisać kilka słów, aby przybliżyć Wam „tajemniczą” dla wielu etnografię/ etnologię, która zwykle kojarzy się z folklorem i wsią.
Przedmiotem zainteresowań etnografów, etnologów i antropologów kultury jest człowiek jako uczestnik społeczności i twórca kultury, tej materialnej jak i duchowej. Klasycznymi obszarami badań były ludy w odległych częściach świata oraz własna kultura wiejska i tradycyjna. W przypadkach społeczeństw podzielonych na klasy społeczne temat badawczy obejmował niższe warstwy. W Europie a w szczególnie na ziemiach polskich byli to głównie mieszkańcy wsi, a poza kontynentem europejskim „dzikie” ludy, np. Indianie, Maorysi, Papuasi czy Eskimosi oraz wiele innych. W tym miejscu można postawić pytanie, dlaczego sposób życia i postrzeganie świata przez niepiśmiennego chłopa lub przedstawiciela społeczności zamieszkującej amazońską dżunglę zasługują na zainteresowanie i uwagę? Czy nie lepsza jest kultura społecznej elity w wysoko rozwiniętym, cywilizowanym społeczeństwie, z jej wyrafinowaniem, przepychem i „ładnymi” przedmiotami? Etnologowie „uciekają” przed wartościowaniem i wskazywaniem co jest lepsze, a co gorsze – ponieważ jest to względne. Podobnie jak wszyscy mówimy w danym języku a jego reguły wykorzystujemy intuicyjnie, jesteśmy także „nośnikiem” i uczestnikiem kultury, nie uświadamiając sobie tego. Dotyczyło to także XIX-wiecznych chłopów czy członków egzotycznych plemion. Ludy te ich zwyczaje, sposób życia, wierzenia były jak otwarta księga z której etnologowie potrafili „czytać” i formułować nierzadko zaskakujące wnioski na temat funkcjonowania społeczeństw. Badacze obserwowali wybrane społeczności i dokumentowali ich życie (etnografia). Zebrana wiedza z czasem umożliwiała dokonywanie analiz i porównań (etnologia) by doprowadzić do wysnuwania jak najbardziej ogólnych wniosków (antropologia kulturowa). Dlatego badanie kultur tradycyjnych oraz pozaeuropejskich było tak fascynujące, a etnografowie nie tylko dokumentowali życie tych często małych, unikalnych społeczności plemiennych czy regionalnych, ale też tworzyli bezcenne źródło dla późniejszych porównań i refleksji. Współcześnie w obszarze zainteresowań etnologów są z jednej strony kwestie tożsamości etnicznej narodowej, regionalnej, badania nad mniejszościami, a także społeczeństwami nowoczesnymi, subkulturami czy kulturą popularną.
W pracy muzealnej przede wszystkim gromadzimy i przechowujemy zabytki — w zależności od profilu realizowanego przez poszczególne muzea. Zwykle mają one charakter regionalny, ale większe placówki gromadzą też obiekty związane z kulturami pozaeuropejskimi. Muzealny magazyn oraz archiwum są naszym skarbcem, z którego czerpiemy, tworząc ekspozycje — także te na wolnym powietrzu (skanseny). Wystawy etnograficzne nie są tylko zbiorem zabytków ułożonych wg jakiegoś klucza. Największym wyzwaniem jest stworzenie za pomocą przedmiotów przystępnej i zrozumiałej dla odbiorcy opowieści na wybrany temat. Ważną częścią pracy etnograficznej są wyjazdy w tzw. „teren”, gdzie dokumentujemy istniejące jeszcze świadectwa przeszłości, jak i nadal żywe zwyczaje, prowadzimy wywiady z mieszkańcami, pozyskujemy wartościowe przedmioty do zbiorów. W Dziale Etnograficznym włocławskiego muzeum zajmujemy się wszystkim, co ma związek z dawną wsią kujawską i dobrzyńską. Interesuje nas nie tylko, jak budowano wiejskie chaty, jak się ubierano, co jedzono, ale także — w co wierzono, co uważano za piękne, znaczące i wartościowe, czego się bano, a co (i kogo) darzono miłością. Równocześnie obserwujemy przemiany jakim podlega kultura tradycyjna. Wartość mają dla nas rzeczy najróżniejsze, nawet pęknięty gliniany garnek, połączony drutem, znoszone dziecięce buciki czy pieczołowicie połatana chustka, nakrycie głowy, modlitewnik, słomiany koszyk czy kuchenna makatka. Dla postronnych nasz zachwyt nad z pozoru nieciekawymi i zużytymi przedmiotami budzi nierzadko szczere zdumienie. Muzealny magazyn etnograficzny jest pełny zaskakujących przedmiotów.
Wszystkim Koleżankom i Kolegom „po fachu” oraz tym, którym bliskie są antropologiczna ciekawość świata i takież spojrzenie na otaczającą rzeczywistość, życzymy wielu cennych spostrzeżeń i refleksji oraz inspiracji i ciekawych tematów obserwacyjno-badawczych!
Pracownicy Działu Etnograficznego Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej we Włocławku.
*Na banerze Dział Etnograficzny MZKiD w pełnym składzie. Od lewej: Dorota Kalinowska (kustosz), Krystyna Pawłowska (kustosz), Eliza Sutkowska (adiunkt) oraz Michał Kwiatkowski (kustosz, kierownik Muzeum Etnograficznego).
